हुमाकान्त पोखरेल
गुल्मी ११ पौष, गुल्मीको इस्मा गाउँपालिका वडा नम्बर २ हस्तिचौरका रामचन्द्र विक आजकाल प्रायजसो बाख्राको खोरमै भेटिन्छन् ।
बाख्रालाई अन्न, दानापानी तथा घाँसको व्यवस्था गर्नु उनको दैनिकी हो । उनीसहित गाउँका १० जनाले ‘शुभलक्ष्मी बाख्रा फर्म’ नामको सामुहिक बाख्रा फर्म खोलेपछि विकलाई आजकाल फर्मबाहिर निस्कने खासै फुर्सद हुँदैन । ‘खोरमा अहिले २५ वटा माउ, ३६ पाठी र तीन पाठा गरी ६९ बाख्रा छन् ।’ उनले भने, ‘गाउँमै व्यवसायिक बन्न बाख्रापालन रोजेका हौँ ।’ बाग्लुङबाट बयर जातका १७ वटा, इस्मा मैदानबाट ४० तथा अन्य केहि बाख्रा गाउँमै खरिद गरिएको विकले जानकारी दिए । बाख्रापालनको लागि १३ लाखको लागतमा खोर निर्माण र छ लाखमा बाख्रा खरिद गरी हालसम्म १८ लाखभन्दा बढी लागत लागेको विकले बताए । गत बैशाखबाट सुरु गरेको बाख्रापालनकै लागि १३ रोपनी जग्गा १० बर्षको सम्झौतामा भाडामा लिएको फर्मकी सेयर सदस्य मन्जु विकले बताइन् । ‘२५ मध्ये १८ बाख्रा ब्याउने छन्, परिणाम आइसक्ने बेला भएको छैन ।’ विकले भनिन्, ‘समुहमा मिलेर काम गरेका छौ, राम्रो परिणाम आउनेमा विश्वस्त छौ ।’ ५ नम्बर प्रदेश सरकारले गत आर्थिक बर्षमा उक्त गाउँमा ‘स्मार्ट कृषि गाउँ’ कार्यक्रम लागु गरेपछि किसानहरुले बाख्रापालनबाटै भाविष्य खोज्न थालेका छन् । उक्त कार्यक्रमअन्तरगत बाख्रापालनको लागि फर्मले आठ लाख ९० हजार अनुदान लिएको छ । अहिले फर्मले एक जनालाई रोजगारी दिएको र बाख्राको सङ्ख्या पनि एक सय पु¥र्याउने जनाएको छ ।
सोहि गाउँकै २३ बर्षिय अमित कुँवर सानैदेखि बाख्रापालन रुचाउथे । विगत पाचँ बर्षदेखि कुखुरा र केहि मात्रामा बाख्रा पाल्दै आएका कुँवरलाई ‘स्मार्ट कृषि गाउँ’ कार्यक्रम लागु भएपछि थप लगानी जुट्यो । गत जेठमा सोहि कार्यक्रमअन्तरगत खोर निर्माणको लागि कृषि ज्ञान केन्द्रबाट चार लाख २० हजार बुझे । अहिले खोरमा २८ बाख्रा र तीनओटा बोका गरी कुल ३१ बाख्रा छन् । प्रदेश सरकारले लागु गरेको ‘स्मार्ट कृषि गाउँ’ कार्यक्रमबाट आफु लाभाम्वित भएको उनले सुनाए । ‘कार्यक्रमले संरचना र लगानीमा सहयोग गरेको छ, जसले गर्दा काम गर्ने हौसला मिलेको छ ।’ उनले भने । अमितले बाख्राका साथसाथै बोइलर र कोइलर जातका कुखुरा पनि पाल्दै आएका छन् । यसबाट उनले बार्षिक १० लाखभन्दा बढी आम्दानी गर्दै आएका छन् । उनका दाई ३४ बर्षिया गोपाल कुँवर रोजगारीकै लागि १० बर्ष भारत बसे । तर भाइले व्यवसायिक रुपमा बाख्रा तथा कुखुरा पालन गर्न थालेपनि उनले पनि घरमै बस्ने निधो गरे । ‘भारतमा अर्काको अधिनमा बस्नुपर्छ, तर यहाँ छुट्टै आनन्द छ ।’ उनले भने, ‘अब भाईले आँटेको पेशालाई निरन्तरता दिने हो ।’ शारदा एग्रिकल्चर नामको अमितको फर्ममा १५० बाख्रा अट्ने क्षमता छ । ‘घरखर्च जोहो गर्नकै लागि विदेश जानुपर्दैन ।’ उनले भने, ‘आफुसँग भएको ज्ञान र सिपलाई राम्रोसँग प्रयोग गर्नुपर्छ ।’
५ नम्बर प्रदेश सरकारले गत आर्थिक बर्षमा जिल्लाका चार स्थानमा चार बर्षको लागि ‘स्मार्ट कृषि गाउँ’ कार्यक्रम लागु ग¥र्यो । जसअन्तरगत इस्मा हस्तिचौरमा ५० परिवार व्यवसायिक बाखापालन सुरु गरे । अहिले गाउँमा एउटा ठुलो, चारवटा मझ्यौला र साना २० वटा खोर रहेका छन् । जसमध्ये ठुलोखोरमा १० जना, मझ्यौला खोरमा पाचँ÷पाचँ जना तथा साना खोरमा एक÷एकजना लगानीकर्ता रहेका छन् । भने यसै कार्यक्रमअन्तरगत दुईवटा माछा पोखरी पनि निर्माण गरी व्यवसाय सुरु गरिएको छ । यसमा प्रदेश सरकारले आर्थिक सहयोग उपलब्ध गराएको छ । आर्थिक बर्ष २०७५÷७६ मा सुरु भएको कार्यक्रम आर्थिक बर्ष ०७८÷७९ सम्म संचालन हुनेछ । गत आर्थिक बर्षमा श्रमदान १० लाखसहित ६० लाख र यो आर्थिक बर्षको लागि ३७ लाख ५० हजार विनियोजन भएको कृषि ज्ञान केन्द्रका कृषि प्राविधिक शिवले जानकारी दिए । गत बर्षको कार्यक्रम कृषि ज्ञान केन्द्र मातहतमा रहेपनि यो आर्थिक बर्षदेखि भने पशुविज्ञ केन्द्र पाल्पा मातहतमा रहने उनले जानकारी दिए ।
